2) Pierwsi naziści (okres monachijski) – Roehm (wojskowy), R. Hess (młody sekretarz Hitlera), Goring (eks-major), D. Eckhart (dziennikarz, dramaturg).
3) Hitler o polityce: „Sztuka przewodzenia polega na skoncentrowaniu uwagi (mas) na jednym przeciwniku i na przypilnowaniu, by nic tej uwagi nie rozproszyło. Genialny wódz potrafi przedstawić różnych przeciwników tak, jakby należeli do tej samej kategorii”.
4) Dla Hitlera wszystkie programy były jedynie środkiem do jakiegoś celu, akceptował je lub odstępował od nich zależnie od okoliczności. Pisał w Mein Kampf: „Każda idea może być źródłem niebezpieczeństwa, jeżeli ją się uważa za cel sam w sobie”. Jego własny program był dużo prostszy: władza.
5) Gauleiter – naczelnik okręgu partii hitlerowskiej lub gubernator prowincji w Niemczech hitlerowskich.
6) Hitler robił wszystko, żeby dojść do władzy legalnie. Mimo że nie krył swojej ambicji zyskania pełni władzy, bez wchodzenia w koalicje i układy, które by go krępowały.
7) To, że jestem bezbronny nie oznacza, że nie mam honoru (jeden z opozycjonistów Hitlera?).
8) Jak zauważył Mill, ludzie (ostatecznie, w swojej masie) przedkładają siłę nad wolność.
9) Bismarck w ramach koncepcji „małych Niemiec” pozostawił Niemców habsburskich (zamieszkujących Austrię i Czechy) poza obrębem kraju. Hitler forsował ideę pangermańską „wielkich Niemiec”, chcąc wszystkich Niemców zgromadzić w jednym, wielkim państwie.
10) Cztery koncepcje (drogi) powstania takiego państwa (wyłożone w Mein Kampf) – dwie defetystyczne: ograniczenie przyrostu naturalnego oraz wewnętrzna kolonizacja, czyli wyzyskanie dostępnej przestrzeni (w istniejących granicach). Trzecia koncepcja: ekspansja handlowa, kolonialna, zamorska – ale ta polityka nieuchronnie prowadziłaby do konfliktu z imperium kolonialnym – Anglią. Wreszcie – najlepsza wg Hitlera – idea ekspansji terytorialnej na Wschód. Żyzne ziemie Polski, Ukrainy, Rosji miały być naturalną przestrzenią życiową dla Niemców (Lebensraum). Ta „misja wschodnia” miała w świecie germańskim swoje tradycje. Misja cywilizacyjna na Wschodzie oparta na wierze w niemiecką wyższość kulturalną. Austria powstała wskutek aneksji ziem słowiańskich (Marchia Wschodnia), Prusy zainstalowały się na Litwie, Krzyżacy od lat wojowali ze Słowianami (południowy Bałtyk, Prusy Wschodnie). Hitlera mógł w tym pomyśle inspirować ideolog nazistowski Rosenberg, ale nie tylko on. Również generał Erich Ludendorff o tym pisał i marzył.
11) Bismarck dogadywał się z Rosją, po wielkiej wojnie również dążono do współpracy, czego wyrazem był traktat w Rapallo (1922) – sojusz dwóch skrzywdzonych traktatem wersalskim państw. Ale Hitler widział w Rosji wylęgarnię bolszewizmu i żydostwa. Nawet pakt Ribbentrop-Mołotow miał dla Hitlera znaczenie czysto pragmatyczne i na poziomie ideowym nie wpływał na jego stosunek do Rosji.
12) Budowa imperium niemieckiego w oparciu o wyzysk „niższych ras” (ideę Herrenvolk) – wiązało się to z przesiedleniami, regresem kulturalnym podbijanych ludów. Co na początku lat 30. wydawało się mrzonką, na początku 40. stawało się rzeczywistością.
13) W latach 30. XX w. – 65 mln Niemców.
14) Hitler od początku wiedział, czego chce. Anglia i Francja wiedziały tylko, czego nie chcą – wojny.
15) W maju 1933 Hitler wygłasza słynną mowę pokojową. Kokietuje Zachód. A jednocześnie dąży do wystąpienia z Ligi Narodów. W listopadzie do tego doprowadza – stosując sankcję demokratyczną przeciw państwom demokratycznym. Około 96 proc. Niemców opowiada się za opuszczeniem Ligi Narodów. Hitler powołuje się na haniebną datę 1918 r., przekonując że w piętnastą rocznicę klęski – Niemcy swoim wyborem uwalniają się od jej piętna. Po wystąpieniu z Ligi Narodów Hitler przestaje (nawet pozornie) respektować wszelkie ustalenia rozbrojeniowe wynikające z powojennych zobowiązań.
16) Niemcy hitlerowskie a Polska. Stosunki napięte. Niemców mocno boli utrata Śląska, poznańskiego, Gdańska. Rana jest bardzo świeża.
17) Celem polityki Hitlera od początku była ekspansja na Wschód. Zmieniały się tylko koncepcje i sposoby realizacji tego celu.
18) Potęga Anglii – handel, flota, kolonie. Hitler długo liczył na sojusz z Anglikami.
19) Hitler – mieszanina wyrachowania i fanatyzmu – nie wiadomo gdzie jedno się kończy, a drugie zaczyna. Hipnotyzer, medium? Bohater Dostojewskiego? Jego narzędziem – żywe słowo. Mówca, nie pisarz. Słowo to narzędzie do budzenia emocji, wzruszeń. Hitler wyczuwa emocje tłumu, mówi to, co ludzie chcą usłyszeć, co ich boli, wyzwala podświadomość mas, wyraża ich najgłębiej ukryte aspiracje. „Masy kierują się instynktem (nie intelektem), a z instynktu rodzi się wiara”. Technicznie Hitler nie był dobrym retorem. Ale miał niewiarygodną intuicję, która umożliwiała mu rozpoznawanie intencji i pragnień słuchaczy. W jego głosie – gniew i egzaltacja, które udzielają się odbiorcom. „Z pewnością lunatyka kroczę drogą wskazaną mi przez Opatrzność” – słynne zdanie Hitlera. Hitler tworzył swój własny mit – wizjonera, proroka.
20) Hitler nie zwoływał całej rady ministrów, ale rozmawiał z ministrami pojedynczo, bo tak łatwiej mu było nimi sterować. Chętnie stosował metodę „dziel i rządź”. Podległe Führerowi ministerstwa, instytucje, organizacje miały stosunkowo dużą autonomię i ze sobą rywalizowały. Hitler nie lubił systematycznej pracy, pracował zrywami. Codzienne czynności administracyjne nużyły go. Stąd pozycja w III Rzeszy takich biurokratów jak np. Bormann.
21) Grzechem Hitlera, czymś co ujawniało się od początku i go ostatecznie zgubiło była hybris [z Wikipedii: pojęcie w kulturze starożytnej Grecji oznaczające dumę, pychę rodową lub majestat władcy, które uniemożliwiają prawidłowe rozpoznanie sytuacji, w której się znalazł. Pycha ta stanowi przekroczenie miary, którą bogowie wyznaczyli człowiekowi (zob. dike), stanowi więc wyzwanie wobec bogów i ściąga na człowieka ich karę. Pojęcie hybris znalazło wyraz zwłaszcza w tragedii greckiej, w której często jest głównym czynnikiem prowadzącym do katastrofy bohatera].
22) Dyktator nie uznaje równych sobie. Dlatego Hitler najlepiej czuł się w gronie starych towarzyszy, nie pochodzących z elit intelektualnych. Göring powiedział kiedyś: „Jeżeli chodzi o podejmowanie decyzji, nie znaczymy więcej niż te kamienne płyty, na których stoimy”.
23) Hitlera podejrzewa się o syfilis oraz impotencję. Jego niepohamowana energia polityczna byłaby tedy rodzajem kompensacji. Miłością jego życia była siostrzenica Geli Raubal, którą doprowadził do samobójstwa. Ta śmierć szalenie nim wstrząsnęła. Do końca swoich dni wspominał Geli z bólem i rozrzewnieniem.
24) Ewę Braun Hitler traktował jak przyjaciółkę, ale nie była ona miłością jego życia. Unikał ślubu, to ona do niego dążyła. Ostatecznie pobrali się w bunkrze, na moment przed samobójczą śmiercią.
25) Hitler znał dość dobrze dzieje Europy w jej politycznym wymiarze, był jednak ignorantem jeśli chodzi o „obdarzony fantazją spekulatywny świat europejskiej literatury”.
26) Konstytucją III Rzeszy była wola Führera (Hans Frank). Konstytucja Republiki Weimarskiej nie tyle została zmieniona, ile zawieszona (zniesiona) przez ustawę o pełnomocnictwach.
27) Przemoc była według Hitlera nie ultima ratio (jak ją sytuował w porządku liberalnych czy szerzej – europejskich wartości Ortega y Gasset), ale przeciwnie – prima ratio i uniqua ratio (racją pierwszą i jedyną).
28) Bullock stale podkreśla, że Hitler był politykiem genialnym. Dlatego tym bardziej rażą u niego niedostatki intelektualne, które zazwyczaj nie idą z geniuszem w parze.
29) Hitler nie znał współczucia, empatii, gardził takimi uczuciami i postawami. Wyznawał surowy darwinizm. Wbrew rozpowszechnionym opiniom gardził magią, astrologią, nawet pragermański kult Wotana, koncepcje powrotu do tych wierzeń, uznawał za mrzonkę. Wierzył w naukę, w wersji XIX w.
30) Po zajęciu Pragi (marzec 1939) Hitler przekreślił słuszność sprawy niemieckiej, jeśli chodzi o Traktat wersalski (Chamberlain). Anglicy zaczęli z wolna przygotowywać się do oporu (np. wprowadzono obowiązkową służbę wojskową). Było wiadomo, że odtąd Hitlerowi będzie trudniej, że z kolejnymi państwami (np. Polską) dotychczas stosowane metody (presji, bezkrwawej aneksji, „legalizmu”) nie przejdą. Dotąd Hitler powoływał się na zasadę samostanowienia narodów, grając kartą licznej mniejszości niemieckiej w Austrii czy w Sudetach. Po zajęciu Pragi i ustanowieniu Protektoratu Czech i Moraw ów argument upadł. W Czechach nie było wielu Niemców, zajęto terytoria zamieszkiwane w większości przez Czechów.
31) Według Bullocka Hitler był zawsze mistrzem oportunizmu. Dla realizacji swych celów używał rozmaitych pretekstów – równości praw, obrony Europy przed komunizmem, Wilsonowskiej zasady samostanowienia, niemieckiej potrzeby Lebensraumu.
32) Nazizm od początku był ekspansywny, dynamiczny. Praga rozwiała iluzje Zachodu co do planów Hitlera.
33) Po praskim sukcesie Hitlera Mussolini się zaniepokoił. Dostał gwarancję od Führera, że basen Morza Śródziemnego jest przestrzenią potencjalnie włoską, Niemcy nie będą tam się pchali. Ale Duce w to nie wierzył. Zaczął pożądliwie spoglądać w stronę Albanii (zajął ją w kwietniu 1939). Wahał się przez chwilę, czy pozostać w sojuszu z Hitlerem, w układzie, na którym znacząco zyskiwała tylko jedna ze stron. Ostatecznie uznał, że lepiej się trzymać z silniejszym. Wysunął argument lojalności: „Nie będziemy uprawiać politycznej prostytucji”.
34) Polska była pierwszym krajem, z którym Hitler zawarł pakt o nieagresji (1933). Czy chciał w ten sposób uśpić Polskę i dojrzeć do siły, która umożliwiłaby mu zwycięstwo nad nami (Polska jawiła się wówczas jako główny sojusznik Francji we Wschodniej Europie), czy może – na co są również dowody – liczył na sojusz z Polską przeciw Rosji (jak to rysował Göring)? W tym drugim wypadku Niemcy powetowałyby sobie straty wynikające z rezygnacji z podboju naszego kraju – zajęciem części ziem rosyjskich.
35) Hitlerowi mogło początkowo zależeć tylko na odzyskaniu Gdańska i innych ziem przyłączonych do naszego kraju po wielkiej wojnie (Prusy Wschodnie). Być może dlatego, że był Austriakiem nie podzielał niechęci do Polaków, jaka wpisana jest w niemieckie DNA.
36) Polska jest pierwszym krajem, który otwarcie sprzeciwił się Rzeszy i postawił sprawę na ostrzu noża. Nie ulegamy presji, co dezorientuje nazistów. Naciskają na Gdańsk, licząc że się ugniemy. Tym razem jednak presja dyplomatyczna nie wystarcza.
37) Józef Beck – słynna mowa o honorze, że jest cenniejszy niż pokój. Aktywność dyplomatyczna Anglii, która pozornie porzuca swoją politykę dystansowania się od spraw kontynentu. Hitler przyczajony i schowany w Berchtesgaden. Czeka. Z Polską Niemcy już nie rozmawiają (od wiosny 1939). Jednocześnie Hitler zapewnia Niemców, że Gdańsk nie jest dostatecznym powodem do wojny. Kto będzie umierał za Gdańsk? Zjawia się tam Göring z agresywnym wystąpieniem. Napięcie narasta.
38) Hitler słusznie przypuszczał, że interwencja Anglii i Francji w obronie Polski jest wątpliwa. Uważał, że trzeba ponieść ryzyko.
39) Hitler planował aneksję Polski drogą „pokojową”, bez rozlewu krwi. Ale to się nie udało. Szereg gier i zabiegów dyplomatycznych tym razem nie doprowadził do drugiego Monachium (jak w przypadku Czech).
40) Włochy sceptyczne wobec ataku Niemiec na Polskę. Mussolini chce mediować. Nie biorą w tym udziału. Są biernym sojusznikiem i przez to pogardzanym przez Hitlera. „Stalowy pakt” w praktyce niewiele znaczy (przynajmniej na razie).
41) „Tak jak w źle napisanej sztuce rozczarowanie nadeszło przed rozwiązaniem, toteż z ulgą powitano zapadnięcie kurtyny. Teraz wypadki potoczyły się szybko” – Bullock o gorączce dyplomatycznej przed atakiem na Polskę i bezradności wszelkich zabiegów wobec przeznaczenia (parcia Niemiec do wojny, nieubłaganej logiki zdarzeń – ich siły i dynamiki).
42) Jednym z aktywniejszym mediatorów był w tym czasie szwedzki biznesmen i dyplomata Birger Dahlerus.
43) Hitler z Zachodem nie poróżnił się o ziemie należące do Anglii czy Francji, ale o to, że Anglicy nie chcieli wejść z nim w sojusz albo przynajmniej nie przeszkadzać w podboju Polski. Od początku celem był Wschód Europy. Führer uważał Imperium Brytyjskie (obok Kościoła Katolickiego) za fundament, filar europejskiej cywilizacji. Z Brytyjczykami (w końcu też Germanami) do końca nie chciał wojować, do końca liczył na to, że się z nimi dogada (nawet w 1940, już po zajęciu Paryża). Jedyne czego ewentualnie oczekiwał, to zwrot „należnych” Niemcom kolonii. Operacja „Lew Morski” (kryptonim ataku na Anglię) miała być tylko straszakiem, w rzeczywistości Hitler nie chciał jej przeprowadzać.
44) Hitlera zaskoczyło tempo kampanii 1940 roku, oszołomiony sukcesem wstrzymywał generałów. Pierwszy rok wojny to czas wielkości Hitlera, zwycięstwo za zwycięstwem (z wyjątkiem Dunkierki, która była sygnałem ostrzegawczym).
45) Włochy wkraczają do wojny w czerwcu 1940 r. Duce zaniepokojony blitzkriegiem. Czy z tego tortu zostanie coś dla niego? Spogląda na Afrykę, na drugi brzeg Morza Śródziemnego. Interesuje go Malta.
46) Hitler w Paryżu. Jakaś kobieta zauważa go z balkonu, nazywa diabłem. Hitler to zapisuje, zapamiętał jej twarz i to złowieszcze przekleństwo.
47) Drang nach Osten (niem. „parcie na wschód”) – pojęcie historyczne określające politykę niemieckiej ekspansji terytorialnej na tereny słowiańskie i nadbałtyckie, stosowane w odniesieniu do czasów średniowiecznych, przełomu XIX i XX wieku oraz w kontekście polityki nazistowskiej w XX wieku (za Wikipedią).
48) Hitler zakładał, że tym, czym są dla Anglii Indie, tym będzie dla Rzeszy Wschód.
49) Kiedy ofensywa niemiecka na Związek Radziecki załamała się, Hitler paradoksalnie wierzył jeszcze bardziej w zwycięstwo. Stał się „ostatnią ofiarą własnej propagandy”.
50) Gdy Japończycy uderzyli na Pearl Harbor, Hitler to zaaprobował, uznając że i tak już jest w stanie faktycznej wojny z USA, skoro Amerykanie pomagają Anglikom. Hitler nie doceniał siły USA, myślał że to zblazowana demokracja, bez woli walki.
51) Hitler postrzegał Amerykanów jako społeczeństwo na wpół murzyńskie, na wpół zżydziałe.
52) Od pewnego momentu (1941 r.) Hitler w Wilczym Szańcu, koło Kętrzyna na Mazurach, zaaferowany prowadzeniem wojny, głównie z Rosją, podekscytowany perspektywą wojny światowej (z USA).
53) Hitler podziwiał Stalina, widział w nim nowego Czyngis-chana. Imponowało mu to, że Stalin bez zmrużenia oka uśmierca miliony. Gdyby dać Stalinowi jeszcze dziesięć lat, byłoby po nas – stwierdzał.
54) Hitler: polskie ziemiaństwo i inteligencję należy wymordować i utrzymywać ten naród w ciemnocie, można pozostawić ich w religii katolickiej pod przewodnictwem przekupionych i zaszantażowanych księży.
55) Najuboższy niemiecki robotnik miał funkcjonować według planów Hitlera na poziomie życiowym o 10 proc. wyższym od robotnika ze Wschodu.
56) Himmler był w 1943 roku w Poznaniu, przemawiał na temat niemieckich planów na Wschodzie, poruszał kwestię wykorzystania siły roboczej.
57) We Włoszech władzę przejmuje Badoglio, Duce aresztowany. Hitler sprowadza go do siebie. Faszystowski przywódca jest już jednak człowiekiem przegranym, zrezygnowanym, chorym.
58) Pod koniec wojny (już od 1943 r.) do wielkich wpływów dochodzi Bormann, rządzi partią. Göring się degeneruje, kolekcjonuje obrazy, prowadzi życie sybaryty, Goebbels jest wierny Hitlerowi i wciąż mu bliski, Himmler rządzi SS i całą policją, ale jest dość prymitywny, niezdolny do wyrafinowanych gier politycznych, święcie wierzy w teorię rasową.
59) 20 lipca 1944 – nieudany zamach na Hitlera (Stauffenberg).
60) 11 września 1944 – po raz pierwszy wojna wkracza na teren Niemiec (linia Renu, Patton).
61) Hitler wciąż nie dopuszcza myśli o przegranej, nie chce pokoju, brnie. Powołuje się na Fryderyka Wielkiego, także na założenie, że każda koalicja prędzej czy później się rozpada i tak też będzie z aliantami. Wreszcie daje pełnomocnictwa Goebbelsowi. Ten mówi, że bomba musiałaby wybuchnąć pod tyłkiem Hitlera, żeby ten zrozumiał, co się dzieje.
62) W międzyczasie przymusowe samobójstwo Rommla posądzonego o współudział w spisku Stauffenberga. Zastępuje go Kluge, który wracając do Niemiec, popełnia samobójstwo honorowe (w obliczu klęski Niemiec). Inni ważni niemieccy generałowie tego czasu – Guderian, Model. Rola armii maleje, rządzi Waffen SS, Himmler.
63) Hitler rozpoczyna wojnę obronną, 25 września 1944 powołuje Volkssturm (pol. Szturm ludowy) – formację o charakterze pospolitego ruszenia (Führer zobowiązuje do walki wszystkich niemieckich mężczyzn, od 16 do 60 roku życia). Szefem jest Himmler, organizatorem Bormann.
64) Hitler wciąż dysponuje ok. 10 milionami walczących, z czego ok. 40 proc. to zawodowi żołnierze.
65) Hitler popełnia błąd. Nie koncentruje wojsk na granicach Rzeszy, ale rozrzuca je po całej Europie, ścigając miraże. Ma szalony plan. Zamiast się bronić zaatakować Antwerpię, jedną z głównych baz aliantów. Ruszyć przez Ardeny i przeciąć pochód sprzymierzonych. Guderian, szef sztabu generalnego, mu to odradza. Führer reaguje wściekłością: Czytałem Clausewitza i Moltkego, dowodzę armią piąty rok, wiem od was generałów więcej! Guderian powie: Dla Hitlera świat był takim, jakim chciał on go widzieć, w rzeczywistości był to obraz całkiem innego świata.
66) Kontratak jest zaskoczeniem dla aliantów, przynosi chwilowy sukces, niemiecka propaganda ogłasza to zwycięstwo jednym z najważniejszych w trakcie całej wojny. W istocie to już tylko łabędzi śpiew.
67) Hitler bardziej obawiał się Rosjan niż Anglików i Amerykanów. Uważał, że Anglosasów łatwiej złamać.
68) Hitler uważał, że musiał ruszyć na Rosję, bo Stalin by go uprzedził (prędzej czy później).
69) Do końca wierni Führerowi Goebbels i Bormann. Natomiast Göring i Himmler go zdradzają. Na własną rękę negocjują warunki zakończenia wojny (pierwszy – informując o tym wodza, drugi – potajemnie).
70) Wszystko kończy się 29 kwietnia 1945. Testament Hitlera, w którym nie przyznaje się do żadnych błędów (nawet do bezsensownego przedłużania obrony), szukając winy u wszystkich, tylko nie u siebie. Potem ślub z Ewą Braun i samobójstwo.