1) Książki naukowe nie są po to, aby je czytano (ze wstępu, Ceram chce pisać inaczej, atrakcyjnie).
2) Herkulanum i Pompeje, 20 km od Neapolu w regionie Kampania. Miasta zniszczone w 79 roku przez wybuch Wezuwiusza. Odkryte w XVIII w. Popiół i pył wulkaniczny zakonserwowały ciała ludzi i zwierząt, przedmioty, sprzęty, domy. Widać ludzi zatrzymanych w ucieczce, tulących własne dzieci, kobietę pożartą przez własnego psa itp.
3) Winckelmann nie mając żadnego wzoru sam stał się wzorem, jego Historia sztuki starożytnej, jego wytężona praca na ruinach odkrytych Pompei i Herkulanum, którą mu skutecznie utrudniano. Zamordowany w 1768 r. w hotelu przez włoskiego łotrzyka, z którym się uprzednio naiwnie zakolegował, drań o pięknym nazwisku Archangeli założył mu pętlę na szyję i ugodził nożem. Mędrzec był w trakcie pisania, ostatnie zapisane słowa: Est sol – należy.
4) Rzeźby greckie w istocie były wielobarwne, oczy świecące światłem szlachetnych kamieni, rzęsy itp. Dopiero czas je tak wybielił.
5) Forum Romanum – plac zgromadzeń ludu rzymskiego, wokół wzgórza Kapitolu – różnorakie budowle, centrum, życie.
6) Do XVIII antyczne zabytki i drogocenne pozostałości po Antyku profanowano. Np. Koloseum papież wykorzystywał w funkcji kamieniołomów. Rzeźby zdobiły pałace ludzi bogatych, acz niewykształconych, stawiano je obok kiczowatych wypchanych zwierząt i innych tego typu eksponatów. Nie zdawano sobie sprawy ze znaczenia tego dziedzictwa. Były np. sceny przedstawiające stosunek satyra z kozłem, brzydzono się tego, prym wiodło kryterium moralne, nie estetyczne.
7) W 1856 r. Koło Dusseldorfu odkryto szkielet Neandertalczyka. Długo się spierano, czy to zwierzę, czy człowiek. Po 50 latach potwierdzono drugą, właściwą opcję, interpretację skromnego nauczyciela gimnazjum.
8) Sztuka interpretacji zabytków – hermeneutyka.
9) Fidiasz – największe dzieło: Zeus olimpijski – rzeźba ze złota i kości słoniowej.
10) Wielki Henryk Schliemann – będąc dzieckiem wymarzył sobie odkrycie Troi, zafascynowany opowieściami ojca. Potraktował Homera nie jako legendę, mit, ale jako przekaz faktograficzny, taka idea mu przyświecała. Ale zanim odkrył Troję – był skromnym sklepikarzem, rozbitkiem na statku (Hamburg-Wenezuela), wytrwałym samoukiem (nauczył się kilkunastu języków, w tym polskiego), m.in. w Amsterdamie, kupcem w Petersburgu, gdzie dorobił się majątku i zebrał fundusze na swoje archeologiczne ekspedycje, dyrektorem banku itp. Spotykał się z prezydentem USA, był osobą cenioną i poważaną. Wszechstronny, uzdolniony na wielu polach – szczególnie biznesu i nauki. Selfmademan.
11) W 1870 r. Schliemann rozpoczyna pracę na wzgórzu Hisarlik w Turcji – ma żonę Greczynkę i stu robotników.
12) Odkrywa dziewięć miast, warstwa po warstwie, cebula. Które jest Troją? Gdzie? Wydaje mu się, że w 2 i 3 warstwie (pożar?), tam odkrywa mury zamku Priama, zatem mit prawdą? Sensacja! W istocie Troja leżała w 6 warstwie (od dołu?).
13) W 1873 r. Schliemann natrafia na coś, co uznał za skarb Priama (po 3 tys. latach) – złoto, kość słoniowa, nieopisany przepych. Znów się mylił?
14) W 1876 r. Schliemann eksploruje Mykeny, odkrywa grób Agamemnona (tak uważał, ale znów się mylił?) – złote liście, kwiat, guziki, modele świątyni. Lista znalezisk – 206 stron druku. Sama historia opisana w Elektrze Eurypidesa (Agamemnon, Ajgistos. Klitajmestra – zdrada i mord).
15) Tiryns – tu według legendy urodził się Herakles. To ostatnie odkrycie Schliemanna, umiera w 1890 r. na chorobę ucha, zlekceważoną przez lekarzy. W Tirynsie wykopał ogromny pałac.
16) Skarby Schliemanna trafiają do Berlina, choć chciał je oddać Rosji, którą kochał. II wojna światowa, Berlin zbombardowany – część skarbów odnajduje się po wojnie, we wsi gdzieś w NRD, odkopują je dzieci, w zamian dostają cukierki, ale przez to rozbijają przedmioty, żeby mieć więcej nagród.
17) Arthur Evans – brytyjski naukowiec, archeolog kontynuuje misję Schliemanna. Tak jak jego poprzednik idzie śladem podań, mitów, legend. Schliemann dał obraz, Evans ujął go w ramy.
18) W latach 1900-1925 Evans prowadzi wykopaliska na Krecie, gdzie wg mitu urodził się sam Zeus, tu panował jego syn – legendarny król Minos, ojciec Ariadny i Fedry, władca pałacu Labiryntu.
19) Evans odkrywa pałac Minosa, 2,5 hektara, dzbany na oliwę – 75 tysięcy litrów, ceramika, złoto, wentylacja, kanalizacja, łazienki, moda bliska współczesnej (suknie i fryzury kobiet, choć mężczyźni w samych opaskach biodrowych). Luksusy, sybarytyzm, sybarycka dekadencja. Dobrobyt przechodzi w zbytek, kultura w przepych.
20) Pałac Minosa w Knossos – nie gród warowny, ale perła mórz, biały wapień, diament, wino, oliwa, handel morski, otwartość. Knossos – potężna metropolia.
21) 3-2 tys. p.n.e. okres wczesno minojski, do 1600 p.n.e. średniominojski (w tym czasie żył Minos, władca mórz, wtedy rozkwit), do 1250 p.n.e. późnominojski zakończony nagłą zagładą miasta.
22) W Knossos i Tirynsie zastanawiają wizerunki byka i młodych chłopców i dziewcząt. Czyżby to echo mitu o Minotaurze? Byłby Minotaur wielkim, groźnym bykiem Minosa?
23) W Knossos tabliczki gliniane z nieodcyfrowanym pismem linearnym B (już po napisaniu książki Cerama częściowo je odcyfrowano, używając techniki rozszyfrowywania szyfrów wojskowych, natrafiono jednak jeszcze na pochodzące ze starokreteńskich, minojskich czasów teksty w grece? Dwa języki funkcjonowały równolegle? Skąd greka u ludu cywilizacji minojskiej?
24) Knossos i pałac Minosa – nagła zagłada. Evans przypuszczał, na podstawie własnego doświadczenia, że było to trzęsienie ziemi, ale twierdził też, że pałac Minosa dwukrotnie odbudowywano zanim uległ ostatecznej destrukcji.
25) Przychodzą Achajowie, może z południowego Wschodu Europy, może znad Dunaju, są jaśniejsi od Kreteńczyków, podbijają ich, kulturowo stoją znacznie niżej, po nich jeszcze słabsi kulturowo Dorowie, prawie barbarzyńcy, ale to od nich bierze początek antyczna, historyczna Grecja.
26) Egipt. Napoleon: „Żołnierze, czterdzieści wieków patrzy na was!”. Napoleon chciał dotrzeć do Indii, ale najpierw Egipt – Kair. Wyruszył z armią 38(?) tysięcy (podobną liczbą dysponował Aleksander Wielki). Ścigany przez flotę brytyjską, umknął jej. Potem zajął Egipt, pokonując armię mameluków, by ostatecznie być zmuszonym do odwrotu. Ale różne odkrycia i znaleziska, choć w końcu trafiły do Anglików, zostały przez Francuzów skopiowane.
27) Egipt – cywilizacja egipska od 3000 tys. p.n.e. do 500 p.n.e., potem w rękach m.in. Persów, Greków, Rzymian.
28) Kto odczyta hieroglify? Jean-François Champollion (1790-1832) – wybitny egiptolog, od dziecka marzący o realizacji swojego celu, poznawał języki Wschodu, wykazywał nieprzeciętne zdolności intelektualne, upodobniał się nawet fizycznie do Egipcjan, Egipt od początku był jego miłością. Profesor greki w Grenoble. Sam urodził się w niezwykłych okolicznościach, matka sparaliżowana, sprowadzono czarownika, który ją uzdrowił i przepowiedział wielką przyszłość jej dziecku. Champollion nawet miał cechy fizyczne typowe dla rasy egipskiej (żółta plamka w oku, ciemniejsza skóra). Brano go potem często za Egipcjanina. W życiu materialnym – niezaradny, biedował w Paryżu, pomagał mu starszy o 12 lat brat.
29) Kamień z Rosetty – czarna kamienna płyta, wielkości blatu stołowego, bazalt – napisy w trzech językach – po egipsku pismem hieroglificznym i demotycznym (użytkowym) oraz po grecku. Adres kapłanów do króla Ptolemeusza. Imię króla obramowane, ozdobione.
30) Scott dotarł na biegun południowy i zorientował się, że pierwszy tam dotarł Amundsen, w podobnej sytuacji był Champollion. Wyścig.
31) Horapollon, grecki mędrzec z V n.e. twierdził, że hieroglify to pismo obrazkowe, wszyscy za nim powtarzali, aż Champollion dokonał przewrotu kopernikańskiego – to znaki fonetyczne.
32) Wkrótce natrafiono na tablicę z inskrypcją „Kleopatra”, porównano litery z imienia Ptolemeusz, odczytano analogiczne znaki i hieroglify zostały rozszyfrowane.
33) Ok. 30 dynastii faraonów (wg Manetona).
34) Ok. 2900 p.n.e. Menes łączy górny Egipt z dolnym i zaczyna się historia Egiptu.
35) Egipcjanie nie liczyli czasu historycznego, nie mieli więc kronik, czas mierzyli przyborami Nilu, kalendarz słoneczny.
36) Prested History of Egipt (klasyczne dzieło).
37) Najwięksi – Ramzes I i Ramzes II (etymologicznie synowie słońca). Za czasów Ramzesa II (13 w. p.n.e.) – Mojżesz. Okres 19 dynastii, rozkwit.
38) 525 p.n.e. Egipt zdobywają Persowie (Kambizes, Kserkses, Dariusz), potem od III w. p.n.e. do VI w. n.e. – Grecja (Aleksander w III w. p.n.e. zakłada Aleksandrię, wcześniej centrum, zwłaszcza nekropolia – Teby), potem Rzym. Dalej chrześcijanie, muzułmanie (Osmanowie), w końcu Napoleon zdobywa Kair (ale nie na długo). Brytyjczycy.
39) Giza – piramidy Cheopsa i Chefrena.
40) Kult byków, zwierzęta jako inkarnacje bogów – cmentarze kotów, ibisów, byków.
41) Na pytanie o sens potężnych grobowców odpowiada badacz brytyjski, archeolog Flinders Petrie. Ka – siła życia, anioł stróż, coś co rodzi się z człowiekiem i potem po śmierci zabiera jego duszę, dusza musi być zaopatrzona na drogę i zabezpieczona (nienaruszona), stąd bogactwo grobowców-piramid.
42) Rabusie od tysięcy lat plądrują grobowce, bezczeszczą świętości. Inni zarabiają na falsyfikatach.
43) Piramidy największe w pierwszym okresie.
44) Fantastyczne interpretacje piramid, mistyka liczb, mowa o klątwie faraona Tutenchamona, odkrywcy i badacze jego grobu umierali w dziwnych okolicznościach. Nienaukowe brednie?
45) Z tradycją grobowców piramid zrywa Tutmos, buduje skalny grób w oddaleniu, w ukryciu.
46) Przenoszenie mumii, gromadzenie w jednym miejscu dla zabezpieczenia przed rabusiami. Dolina królów. Kapłani boga Ammona. Odkrycie przeniesionych – Brooks Bey.
47) Największe odkrycie w dziejach (1922 r.) – grób Tutenchamona (brytyjscy archeolodzy Howard Carter i Georg Carnarvon) – król nie dokonał niczego wielkiego, miał 18 lat, gdy umarł, cóż więc dopiero inni, co znaczyli więcej, jakie były bogactwa ich grobów i jak te groby splądrowano! Tutenchamon rządził Egiptem w latach 1333-1323 p.n.e.
48) Grób Tutenchamona – mnóstwo złota – przedmioty, posążki itp. Złota skrzynia – w niej dwie kolejne – maska króla z drogocennych kamieni i dopiero sarkofag, a tam mumia – cała w olejach, mazi, ale zachowana i ustrzeżona przed rabusiami.
49) Mumie egipskie nie tyle ze względu na sposób balsamowania, ile na suchy egipski klimat tak dobrze się konserwują.
50) Paul-Émile Botta – francuski archeolog z XIX w. – pisze o Niniwie, pałacu Sargona, analizuje pismo klinowe.
51) Asyria, Babilonia, Sumer, Mezopotamia, Eufrat, Tygrys.
52) Tabliczki z Persepolis z 2500 p.n.e.
53) Grotenfend – nauczyciel i urzędnik z Getyngi – zakład: Znaki te są pismem, a nie ornamentyką. Powstają przez wyciskanie rylcem na tabliczkach glinianych, potem wypalanie w piecu w celu stwardnienia, utrwalenia.
54) Być genialnym znaczy widzieć skomplikowane rzeczy w ich formie najprostszej.
55) Hipoteza imienia króla. Dariusz – król Persji. Odcyfrowanie pisma klinowego (lata 30. XIX w.). Rollinson, żołnierz i sportowiec, dołożył wiele do odczytania staroperskiego klinu.
56) Trudności: wieloznaczność znaków. Znaleziono słowniki i podręczniki. Noe Cham Hus Nemrod Niniwa. Wzgórze Nimrud Mosul. Leyard. Głowa, człowiek, lew, wszechmoc ptak, wszechobecność.
57) Posągi. Pałace Niniwy. 3 tys. lat wstecz? Sofoniasz przepowiedział upadek Assuru.
58) Tabliczki: Gilgamesz, Noe, Potop. Coldway: odkopanie Babilonu XIX/XX w. Wiszące ogrody Semiramidy, wieża Babel, fundamenty, inskrypcje, potężny mur, o którym pisał Herodot, umocnienia.
59) Nabuchodonozor. Zikuraty na cześć Marduka. Droga babilońska, procesyjna, święta.
60) Źródłem Asyrii i Babilonu 3 tys. p.n.e. Sumer, król Sargon. Jak Mykeny i Kreta źródłem Grecji.
61) Asyryjska Niniwa tym wobec Babilonu, co Rzym wobec Aten. Niniwa 700 p.n.e., Babilon Hammurabi 1950 p.n.e., Sumer i Ur – miasto Abrahama 3-4 tys. p.n.e.?
62) Groby w Ur – ofiary z ludzi dla zmarłych deifikowanych królów. Sumer. Dowody Potopu także w Ur.
63) Wooley, odkrywca grobów w Sumerze 4 tys. p.n.e., czarnowłosi czarnogłowi ciemni Sumerowie – niesemiccy zdominowali wtedy barbarzyńskie ludy semickie.
64) Język Sumerów podobny do starotureckiego, sami wyglądają trochę jak Afgańczycy. Przed potopem prakrólowie, długowieczni jak w Biblii, bardziej. Anipanda król.
65) Sumer, Babilon, czarny kot, gwiazdy dwunastogodzinna podziałka, kopa 60 jajek...
66) Astronomia, matematyka, medycyna, prawo państwowe – to wszystko Sumerowie i Babilończycy.
67) Cortez vs Aztekowie 1519 do 1522 r. Skarb Montezumy, jego uległość. Noche triste. Morderstwo kultury.
68) Stevens i odkrycie Majów, ich obecność do dziś. Byli bliziutko Azteków, ale przed nimi. Miasto Copan. Matematyka w ich sztuce, ich kalendarz.
69) Teotihuacan – Majowie. Tenochtitlan, Meksyk – Aztekowie. A Inków zamordował Pizzaro.
70) Majowie. Nowe państwo 7 do 10 w. n.e. Wcześniej opuszczają ziemię, swe stare miasta, idą na północ, kultura bez pługa, wdziera się dżungla, głód, a co ciekawe miasta budowali od peryferii do centrum.
71) Na północy właśnie nowe państwo z cudowną Chichen Itza. Wzniesiona świątynia ku słońcu. I święta studnia. Dziewczęta w klejnotach. Ofiary dla bożka deszczu. Jukatan...
72) Ale skąd są Majowie? Izrael, Atlantyda... Thompson – badacz Majów.
73) Kukulkan. Prabóg Majów. Wąż. W Meksyku odkopani Toltekowie Tula – piramidy. Klejnoty z Monte Alban.
74) 20-30 tys. p.n.e. potomkowie Mongołów via Syberia, Alaska 8 tys. lat wstecz? Lawa, geologia.
75) Analogie. Toltekowie jak Etruskowie lub Sumerowie, Majowie jak Grecy lub Babilończycy, Aztekowie jak Rzymianie lub Asyryjczycy.