"Byli" nie są już tak fascynującym świadectwem jak słynni "Oni" (1985 r.). Niemniej jednak warto zapoznać się ze sposobem myślenia ludzi, którzy utrzymywali, a potem w obliczu nieuchronnych procesów politycznych, reformowali system komunistyczny w naszym kraju.
Można wyróżnić trzy postawy:
1) próba udowodnienia słuszności obranej drogi połączona ze świadomością "błędów i wypaczeń" i umiejętnością przyznania się do nich (gen. Jaruzelski),
2) wybielanie się, kreowanie wizerunku odpowiedzialnego państwowca (Tejchma, Jagiełło) czy wręcz innowatora (Szczepański),
3) cynizm i premedytacja w apologii komunizmu i swojej w nim roli (Urban).
Najciekawsze są wywiady z Jaruzelskim, Szczepańskim i Urbanem, najmniej interesujące z rozgrzeszającymi się Tejchmą i Jagiełłą. Lektura niektórych wypowiedzi budzi zrozumiały niesmak czy nawet obrzydzenie.
Do rozmów dołączono szczegółowe kalendarium PRL-u.
Notatki z lektury:
1) Jaruzelski: Wielką zdobyczą Polski Ludowej jest zniknięcie czworaków (w kontekście rodzinnego dworu w Trzecinach, zburzonego w czasie wojny).
2) Jaruzelski: W latach 1610-1612 Polacy na Kremlu, Rosjanie do dziś nam tego nie wybaczyli.
3) Telewizja to codzienne wbijanie miliona gwoździ w milion desek. Trzeba to robić sprawnie (Szczepański). Szczepański twierdzi, że sprofesjonalizował i rozwinął TVP.
4) Szczepański: Jaruzelski wprowadził stan wojenny, żeby rozliczyć się z wewnętrzną opozycją.
5) Michał Jagiełło, aparatczyk alpinista, jak on się wybielał!
6) Urban bał się incydentu, który by uruchomił lawinę, np. potrącenia kogoś motocyklem przez policjanta, potem z tego są rewolucje, a zawsze ma się w głowie scenariusz tego, co już było.
7) Urban: Wałęsa to był prostak, Jurczyk ćwierćinteligent, a w Solidarności co drugi to agent.
8) Urban: Ruchy takie jak Solidarność są emanacją niespełnionych marzeń ludzkości o powszechnej równości, wolności, sprawiedliwości.
9) Urban: PRL był represyjny, ale nie totalitarny.
10) Torańska: Strajki 1980 r. zgromadziły 700 tys. strajkujących. Urban: Ale to nie był strajk generalny, bo taki jest wtedy, gdy stają wszystkie zakłady.