Myśli Seneki

Lucjusz Anneusz Seneka... jego mądrość, jego spiżowe sentencje (każdą refleksję potrafił zamknąć w maksymie), wreszcie jego tragiczna śmierć wynikająca z uwikłania w polityczne sprawy (Neron, którego niegdyś był wychowawcą, oskarżył Senekę o udział w spisku Pizona i zmusił do popełnienia samobójstwa).

Był rówieśnikiem Jezusa i co ciekawe: filozofia, którą proponował, świetnie się przyjęła na gruncie chrześcijaństwa. Pewnie dlatego, że to szlachetna etyka cnoty zorientowana wokół takich ideałów i wartości jak: miłość, umiar, pokój wewnętrzny, wolność, odwaga, szczęście (rozumiane na sposób duchowy).

Pochodzący z hiszpańskiej Kordoby myśliciel postrzegany jest jako wybitny przedstawiciel stoicyzmu (w wydaniu rzymskim), lecz jego przemyślenia cechuje uniwersalizm, w którym m.in. znajdziemy elementy platonizmu czy epikureizmu.

Summa summarum refleksje tego autora to niewyczerpane źródło inspiracji: zarówno intelektualnej, jak i praktycznej. W głębokich, wieloaspektowych tekstach (zwłaszcza w słynnych: O dobrodziejstwach i Listach moralnych do Lucyliusza) Seneka podpowiada, jak powinniśmy żyć, by nasze życie było rozumną i godną odpowiedzią na wezwanie Boga/Losu.

Dodam, że polski przekład i wybór myśli Seneki zawdzięczamy profesorowi Stanisławowi Stabryle, wielkiemu znawcy twórczości rzymskiego filozofa. Jest to obszerna i znakomicie ułożona antologia, do tego przygotowana w wersji dwujęzycznej (oryginale łacińskim i naszej rodzimej mowie).

Wybrane sentencje i myśli

1) W koncepcji stoików adiafora (rzeczy bez znaczenia: ani dobre, ani złe z punktu widzenia cnoty – virtus).
2) Ignis aurum probat, miseria fortes viros (Próbą złota jest ogień, nieszczęście – dzielnych ludzi).
3) Niemal każdy usprawiedliwia taką namiętność, jaką dostrzega w sobie (O gniewie/ De ira). 

4) Affectus cito cadit, aequalis est ratio (Namiętność prędko wygasa, rozum jest równomierny) (De ira).
5) Cokolwiek urosło na ludzkim strachu, samo nie jest odeń wolne (De ira).
6) Jedne przewinienia popełniliśmy, inne zamyślali, innych pragnęli, a jeszcze innym sprzyjali. W niektórych sprawach jesteśmy niewinni, bo się nam nie udało (De ira).
7) Smutki, żale i udręki (jeśli ich nie wykorzenić) karmią się w końcu samym utrapieniem, a rozpacz staje się chorobliwą rozkoszą nieszczęśliwej duszy (O pocieszeniu do Marcji/ Ad Marciam de consolatione).
8) Nulli contigit impune nasci (Nikomu nie udało się ujść kary za to, że się urodził) (Ad Marciam de consolatione).
9) Przyjmując dary Losu, pamiętaj, że dano ci je bez gwarancji (Ad Marciam...).
10) Sprawy ludzkie nie idą aż tak dobrze, żeby to, co lepsze podobało się większości (Non tam bene cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeant) (O życiu szczęśliwym/ De vita beata).
11) Stoicki pogląd athaumastia, czyli postawa niedziwienia się niczemu. Horacy: Nil admirari (Niczemu nie należy się dziwić).
12) Musimy więc wyjść na wolność. Jedyny sposób zdobycia jej to obojętność wobec Losu (De vita beata).
13) Rozkosze są jak dzikie zwierzęta: doścignięte ścigają (De vita beata).
14) Gdyby bogactwo było dobrem, czyniłoby ludzi dobrymi (De vita beata). 

15) Wahamy się między pożądaniem a skruchą (O bezczynności/ De otio).
16) Trzy sposoby życia: A) oddawanie się przyjemnościom B) rozmyślaniu C) działaniu (De otio).
17) Bajka Ezopa o lisie i chorym lwie. Lew zachęca lisa, by wszedł do jaskini. Wszedłbym, odpowiada lis, gdybym nie widział, że wiele śladów prowadzi do środka, lecz żaden ze środka.
18) Najlepszy ten, kto najmniej zły (Pro optimo sit minime malus) (O spokoju ducha/ De tranquillitate animi).
19) W przeciwnościach życia korzystaj ze swego rozsądku: to, co twarde można zmiękczyć, to, co wąskie rozszerzyć, a ciężary mniej przygniatają umiejących je nosić (De tranquillitate animi).
20) Czas teraźniejszy jest bardzo krótki: przestaje istnieć, zanim jeszcze nadszedł (O krótkości życia/ De brevitate vitae).
21) Nie otrzymujemy krótkiego życia, ale czynimy je krótkim, i nie brakuje nam życia, ale trwonimy je (De brevitate vitae).
22) Cnota jest tak powabna, że nawet ludzie źli instynktownie chwalą lepsze postępowanie (O dobrodziejstwach/ De benefciis).
23) Daje, która nie daje z braku możliwości (Owidiusz Amores).
24) Kara, którą nakłada łagodny sędzia wydaje się o wiele surowsza (O łagodności/ De clementia).
25) Duch ludzki jest z natury hardy, prze ku temu, co odmienne i niedostępne (De clementia). 

26) Litość (misericordia) to zgryzota duszy spowodowana widokiem cudzej niedoli lub smutek wywołany przez cudze nieszczęścia, które uważa się za niezawinione. Lecz mędrca nie dosięga żadna zgryzota. Wystrzega się on litości, która jest pokrewna nędzy (De clementia).

Z Listów moralnych do Lucyliusza (Epistulae morales ad Lucilium):

27) Błąd nasz polega na tym, że śmierć dopiero przewidujemy: tymczasem ona w dużym stopniu już się dokonała. Każdą chwilę życia, która jest za nami zagarnia śmierć.
28) Nie ten jest ubogi, kto mało posiada, lecz ten, kto pragnie więcej.
29) Wielu nieszczęśników miota się pomiędzy obawą śmierci a udrękami życia. I nie chcą żyć, i umrzeć nie potrafią.
30) Nie stawaj się podobny do złych ludzi dlatego, że jest ich wielu, ani nie bądź wrogiem wielu ludzi dlatego, że nie są podobni do ciebie.
31) Żyj z ludźmi jak widziany przez Boga; z Bogiem rozmawiaj jak słuchany przez ludzi.
32) O filozofii: kształtuje i tworzy duszę (...) kieruje działaniem (...) dzierży ster i wytycza trasę żeglarzom miotanym falami.
33) Błąd nie ma żadnej granicy. Pragnienie naturalne tym właśnie różni się od ślepej namiętności. Pierwsze ma swój kres, może na czymś poprzestać. Żądze nie mają gdzie się zatrzymać.
34) Meditare mortem: Rozmyślaj o śmierci (Epikur). Kto nauczył się śmierci, oduczył się niewoli.
35) Niech twoje wady umrą przed tobą.
36) Życie zostało nam dane pod warunkiem śmierci.
37) Sine missione nascimur (Rodzimy się bez ułaskawienia).
38) Któryż wróg znieważa tak kogo, jak wielu ludzi znieważają ich własne rozkosze? Rozkosz: z niepotrzebnej staje się konieczną. W tym całe nieszczęście.
39) Angustias temporis mei laxa (Rozszerz mi ciasne granice czasu).
40) Kogo skazuje na samotność klęska niespełnionych pragnień (...) ten nie żyje dla siebie, lecz (...) dla żołądka, spania, rozpusty.

41) Wytwórzmy w sobie takie usposobienie, aby chcieć tego, czego zażąda bieg rzeczy.
 

42) Czym jest Bóg? Wszystkim, co widzisz, i wszystkim, czego nie widzisz (Quid est deus? Quod vides totum et quod non vides totum) (O zjawiskach natury/ Naturales quaestiones).
43) Kto nie może mieć nadziei na nic, niech na nic nie traci nadziei (Qui nil potest sperare, desperet nihil) (Medea).
44) Tylko w porównaniu z innymi jest się nieszczęśliwym (Est miser nemo nisi comparatus) (Tragedie/ Tragoediae)
45) Niewielkie troski mówią, ogromne milczą zdrętwiałe (Curae leves loquuntur, igentes stupent) (Tragedie/ Tragoediae).