Tłem jest każdorazowo cały barwny świat Żydów – ukazany na sposób baśniowy, w konwencji realizmu magicznego. Fabułę okrasza refleksja filozoficzno-religijna pod postacią pytań retorycznych, ludowych mądrości, cytatów z świętych ksiąg. Nieodmiennie pozostaję pod urokiem tej prozy.
Tym razem w roli głównej występuje Jakub, 29-letni nauczyciel z Józefowa, zbiegły stamtąd na skutek kozackiego pogromu. Mamy wiek XVII, przedrozbiorowa Polska targana jest rozmaitymi konfliktami (z Chmielnickim, Szwedami etc.). Żydzi egzystują w tych warunkach, jak umieją – modlą się, handlują, służą polskiej szlachcie. Stają się – jak to w historii bywało – ofiarami niesłusznych oskarżeń i aktów okrucieństwa.
Jakub po napaści Kozaków na Józefów traci wszystko i trafia do wioski w górach, gdzie spędza kilka lat jako niewolnik gospodarza Jana Bzika. Tam poznaje jego córkę – Wandę. Żyd-inteligent i chłopka-gojka zapałają do siebie wielką miłością. Burzliwe losy ich uczucia okażą się głównym wątkiem powieści...
Na zachętę przytaczam cytat z książki, będący ilustracją jakże charakterystycznego stylu autora:
"Niebo, góry, doliny, lasy roztopiły się i znikły. Gęsta mgła sunęła po ziemi (...) niebiosa się zapadły jak płócienne ściany namiotu, dotykalne utraciło substancję. Jeżeli tak dużo mogło umknąć oku fizycznemu, o ileż więcej mogło umknąć duchowemu? Każdy człowiek tyle ogarnia, na ile zasługuje. Nieskończone światy, aniołowie, serafiny, wzniosłe budowle i święte rydwany otaczają człowieka, ale on ich nie widzi. Jest bowiem mały, grzeszny i pogrążony w próżnościach ciała".
Notatki z lektury
1) Czas akcji: 2 poł. XVII w.
2) Miejsca: górska wioska, Józefów, Lublin, Pilice (zarządcą majątku szlachcica-hulaki Pilickiego przewrotny Gerszon, potem sam Jakub), Jerozolima.
3) Tło historyczne: powstanie Chmielnickiego, potop szwedzki, działalność Szabtaja Zewiego (Cwi).
4) Główny bohater: Jakub, syn Eliezera, 29-letni Żyd, były nauczyciel w Józefowie, zbiegły stamtąd na skutek kozackiego pogromu. Odtąd, od 4 lat w górach jako niewolnik Jana Bzika, na ziemi hrabiego zarządzanej przez jurnego, zachłannego uzurpującego sobie wszechwładzę rządcę Zagajka.
5) Problematyka: miłość Jakuba i gojki, córki Bzika, Wandy. Na tym tle typowy Singerowski konflikt: prawo Boże (Tora) versus ludzkie uczucia i namiętności.
6) Wydarzenia: Jakub w górach po pogromie kozackim – miłość z Wandą – wykupienie Jakuba przez Żydów i powrót do Józefowa – uprowadzenie Wandy z gór – w Pilicach (Wanda-Sara udaje niemowę, potem umiera przy porodzie) – ucieczka Jakuba z dzieckiem Benjaminem – w epilogu po 20 latach Jakub powraca z Jerozolimy do Polski, by znaleźć grób Sary-Wandy. Wkrótce sam umiera i zostaje pochowany z małżonką, której kości w cudowny sposób wróciły w obręb cmentarza (pierwotnie była jako oszustka-gojka pochowana poza nim). Pośmiertna rehabilitacja.
7) Według jednego z midraszy Bóg przed stworzeniem świata trochę eksperymentował: stworzył pewną liczbę światów, potem je zniszczył i dopiero powołał do istnienia nasz.
8) Miejscowy ksiądz Dudziak wyglądał „jakby go ktoś przeciął na pół, a potem poskładał za pomocą niezliczonych gwoździ”.
9) Ludowe wierzenia i obyczaje: to, co mówi ksiądz miesza się wieśniakom z przeświadczeniami i zwyczajami pogańskimi: południca, dziwożona, opowieść o czarnym żniwiarzu i czarnych żniwach. Jak to u Singera: baśniowość i magia (tu oprócz żydowskiej słowiańska).
10) „Skoro cierpienie wynika z wolnej woli, to dlaczego zwierzęta, które jej nie mają, także cierpią?”
11) „Spali głębokim snem ludzi pozbawionych nadziei”.
12) „Liście spadają z drzewa, ale pozostają gałęzie. Pień nadal ma swoje korzenie”.
8) Miejscowy ksiądz Dudziak wyglądał „jakby go ktoś przeciął na pół, a potem poskładał za pomocą niezliczonych gwoździ”.
9) Ludowe wierzenia i obyczaje: to, co mówi ksiądz miesza się wieśniakom z przeświadczeniami i zwyczajami pogańskimi: południca, dziwożona, opowieść o czarnym żniwiarzu i czarnych żniwach. Jak to u Singera: baśniowość i magia (tu oprócz żydowskiej słowiańska).
10) „Skoro cierpienie wynika z wolnej woli, to dlaczego zwierzęta, które jej nie mają, także cierpią?”
11) „Spali głębokim snem ludzi pozbawionych nadziei”.
12) „Liście spadają z drzewa, ale pozostają gałęzie. Pień nadal ma swoje korzenie”.