Do takich należy powieść "Gdzie śpiewają raki" z 2018 r. Choć z dużą rezerwą podchodzę do współczesnych bestsellerów, książka Delii Owens przypadła mi do gustu. Nie jest to może wielka literatura, ale z pewnością pozycja godna uwagi.
Opowieść o osamotnionej dziewczynie zamieszkującej podmokłe tereny na obrzeżach małego miasteczka, gdzieś w Karolinie Północnej, w latach 60. minionego wieku uwodzi liryzmem, malarskimi opisami przyrody i niepokojącą tajemnicą.
Gatunkowo można by utwór określić jako poetycką prozę z elementami romansu, kryminału i powieści psychologicznej. Poniekąd nawiązuje do konwencji realizmu magicznego, aczkolwiek bez udziału fantastyki.
Najbardziej urzekają fragmenty opisujące piękno i sekrety natury. Charakter głównej bohaterki Kyi kształtuje się w relacji do tego świata.
Z kolei jej stosunki z innymi ludźmi (trudne, bolesne, powikłane) ukazane zostały nieco szablonowo. Wrażliwy, opiekuńczy chłopak Kyi Tate, poczciwy czarnoskóry handlarz Skoczek, agresywny ojciec czy samiec alfa z miasteczka, Chase Andrews, próbujący wykorzystać Kyę to postaci wyraziste, lecz niestety jednowymiarowe. Za to kreacja Dziewczyny z Bagien przekonuje i może zapisać się w pamięci na dłużej.
Minusem opowieści jest proces sądowy (Kyę oskarżono o zabójstwo Chase'a) przedstawiony w typowo amerykańskim stylu (jakby żywcem wyjęty z holywoodzkich produkcji). Przy czym sam wątek kryminalny intryguje i kończy się efektownym plot twistem.
Oczywiście książka spełnia kryteria poprawności politycznej (feminizm, ekologizm, dobry Murzyn etc.), na szczęście nie czyni tego nachalnie. O jej jakości decydują walory literackie.
Notatki z lektury
0) Książka w modnym nurcie ekologicznym. Eko-romans, eko-kryminał.
1) Moczary, bagna, trzęsawiska. Miasteczko a la Macondo. Nazywa się Barkley Cove, na wybrzeżu Karoliny Północnej. Otoczone bagnami, laguną i wyjściem na ocean. Jedna ulica, Main Street. Opowieść o dziewczynie z bagien, którą wszyscy po kolei opuszczali i o tajemniczej śmierci lokalnego playboya, Chase'a, o której spowodowanie dziewczyna zostanie podejrzana/oskarżona.
2) Mała Catherine "Kya" Clarke i morderstwo na wieży. Akcja i czas akcji dwutorowo – lata 50/60: dorastanie i młodość Kyi, 1969 r.: śmierć Chase'a po prawdopodobnym upadku (zepchnięciu?) z wieży, wyjaśnianie sprawy przez szeryfa, kontekst morderstwa.
3) "Do tego ogrodu nie zawita żaden bóg".
4) "Z punktu widzenia biologii dobro i zło mają tę samą barwę" (Kya obserwujaca świetliki. Samice wysyłały kod świetlny dla swoich w celu kopulacji i kod mylący osobniki innych gatunków w celu ich konsumpcji).
5) Liryczne opisy przyrody, mistyka natury. "Mokradła to nie bagna. Mokradła to przestrzeń wypełniona światłem, gdzie trawa wyrasta z wody, a woda płynie ku niebu. Jej strumienie suną powoli, niosąc słoneczną kulę do morza, długonogie ptaki – jakby stworzone nie do lotu – unoszą się z niespodziewaną gracją pośród wrzasku tysiąca gęsi śnieżnych".
6) Kya sprzedaje małże, ostrygi i wędzone ryby Murzynowi Skoczkowi, z tego żyje. Samotnie pływa łodzią po okolicy, mieszka w ruderze na bagnach, po tym jak najpierw opuściła dom matka, potem rodzeństwo, a w końcu agresywny ojciec. Odwiedza ją i uczy kilka lat starszy, wrażliwy chłopak Tate Walker (wspólna fascynacja biologią, zostawiają sobie znaki wtykając w różne miejsca pióra ptaków, obdarowują się nimi, karmią mewy), wkrótce jednak wyjeżdża na studia (gnany pasją naukową). Kya zawiedziona w miłości, znów opuszczona. Rośnie na dziką, piękną, czarnowłosą dziewczynę. Wtedy pojawia się Chase Andrews, zafascynowany jej tajemnicą, osobą, urodą. Urodą przede wszystkim.
7) Samce żab podkradają się pod miejsce, gdzie kopuluje samiec alfa. Gdy jest zajęty samiczką, a inne samiczki czekają na swoją kolej, wtedy sprytne żaby podszywają się niejako pod samca alfa i wykorzystują sytuację, biorąc sobie którąś z kolejki.
8) Tate wraca i uświadamia Kyę, że Chase zdradza ją w miasteczku z tą i ową. Wkrótce żeni się z panienką z miasteczka. Kya znów sama. "Samotność to ja" – powie.
9) Wiersz Amandy Hamilton, fikcyjnej poetki (ulubiony Kyi): Blednący księżycu pójdź moim śladem przez światło nietknięte cieniami ziemi. I wejdź w moje zmysły, które czują chłodne ramiona ciszy. Tylko ty wiesz, że z jednej strony chwili ciągnie się samotność kilometrami na jej drugą krawędź i że niebo to jeden oddech, gdy czas zsuwa się tyłem po piasku.
10) "Przyroda była dla niej niczym jedyny kamień w strumieniu, na którym się nie potknie".
11) Sukces książki Kyi o lokalnej przyrodzie (o muszlach i ptakach), do której napisania namówił ją powracający, skruszony Tate. Książka odmienia sytuację materialną dziewczyny, pisze następne, odnajduje w tym sens. Dedykacja: Chłopcu od piór z podziękowaniem – Dziewczyna z Mokradeł (dla Tate'a).
12) Powrót brata Kyi, Jodiego. "Życie odmienia nasze twarze, ale oczy pozostają oknem tego, co było". Informuje Kyę o śmierci mamy. W jednej chwili odzyskała brata i definitywnie straciła mamę. Dlaczego wtedy matka odeszła? Szaleństwo, depresja, paradoksalna ochrona genów przed zagrożeniem ze strony agresywnego męża? (na wzór lisic, które podobno porzucają potomstwo w skrajnej sytuacji, by przetrwać, wzmocnić się i wydać nowe, liczniejsze, lepsze). Napisała jeden list ("list w błękitnej kopercie"), który on natychmiast spalił. Malowała swe dzieci na obrazach. Zmarła na białaczkę. Jodie: Nie wszystko da się zrozumieć, jedyne, co można to wybaczyć.
13) Ciekawostka o pawiach: długość piór służyła rywalizacji o samice, aż w toku ewolucji wydłużyły się u samców do tego stopnia, że z trudem teraz odrywają się od ziemi.
14) Próba gwałtu Kyi przez Chase'a. Jej obrona, wskutek której napastnik ucierpiał dostrzeżona przez przepływających wędkarzy. Kya oskarżona i aresztowana.
15) "Marzenia o ucieczce nawet poprzez śmierć zawsze sięgają ku światłu. Spokój: połyskliwa nieosiągalna nagroda".
16) Kya czyta w areszcie Emily Dickinson: „Wymieść serce, odłożyć miłość. Już nie będziemy jej używać, aż do wieczności”.
17) Wisiorek z muszlą, z którą Chase nie rozstawał się, odkąd dostał go w prezencie od Kyi. Zniknął z szyi Chase'a, gdy znaleziono go martwego.
18) Nużący proces sądowy. Typowa sala rozpraw w stylu amerykańskim. Przydługie mowy prokuratora, obrońcy, świadków, sędziego.
19) Kya uniewinniona, odtąd żyje w swych moczarach z Tatem, umiera w wieku 64 lat, w 2009 r. – jej serce stanęło, gdy płynęła swą łodzią.
20) Po śmierci Kyi Tate znajduje w skrytce wiersze Amandy Hamilton (okazuje się, że był to pseudonim literacki Kyi), w tym wiersz "Świetlik", który sugeruje, że Chase był owym samcem innego gatunku, którego samiczka Kya zwabiła i zabiła. Tate znajduje również naszyjnik z muszel – dowód zbrodni. A więc Kya była jednak winna!