Lapidarium IV

W czwartej części „Lapidariów” (wydanej w 2003 r.) Ryszard Kapuściński zamieścił notatki z lat 90., głównie z ich drugiej połowy.

Oto zapiski, które wydały mi się najciekawsze:

1) „Im więcej kątów widzenia, tym bliżej jesteśmy istoty rzeczy” (Kazimierz Hofmann).
2) RK o malarzu, rzeźbiarzu i filmowcu Marcelu Duchampie: „Duchamp to jednoosobowy kierunek”.
3) „Wolność to możność realizowania celów” (RK).
4) „Pisanie to pękanie kręgosłupa pod ciężarem głazu” (Tadeusz Peiper).
5) Nietzsche w "Narodzinach tragedii": „I oto stoi człowiek bez mitu. I szuka”.
6) „Życie jest tragiczne już przez to samo, że rodzimy się, aby umrzeć” (Maria Dąbrowska).
7) RK zwraca uwagę na paradoks „filozofii rozpaczy”: „Skoro życie jest czymś tak rozpaczliwym, tragicznym, beznadziejnym, dlaczego ludzie tak się tego życia kurczowo trzymają, starając się je przedłużyć w nieskończoność? Być może mylimy tu dwie rzeczy: jednostkowe odczucia rozgoryczonej i zawiedzionej osoby oraz samą istotę i naturę życia, która jest czymś bardziej radosnym i wspaniałym”.
8) „Nie ma postępu w świecie wartości – są tylko przypływy i odpływy jak w świecie mórz i oceanów” (Roman Brandstaetter).
9) „Istnienie mitów podwaja przestrzeń, w której porusza się nasza wyobraźnia” (RK).
10) Kraszewski na Kresach i Polesiu w latach 30. XIX w. W osadach trzy centra: kościół, karczma (Żydzi), dwór. Brud, zacofanie, pustynia.
11) „Jesteśmy stworzeni do snu. Rybami niepotrafiącymi latać” (Rainer Maria Rilke).
12) Walka z bólem to pełnoetatowe zajęcie nie pozostawiające czasu na nic innego. Chore ciało. Wróg prywatny, złośliwy i agresywny, który się właśnie na nas zawziął (RK).
13) Tomasz Mann w „Czarodziejskiej Górze”: „Choroba jest wyuzdaną formą życia”.
14) „Nie mogę wydobyć się z siebie. Nie mogę wydostać się z tego zatrutego grzęzawiska, jakie jest we mnie” (A.D. cytowany przez RK).
15) „Ludzkość znajduje się w niebezpiecznych rękach. Własnych” (RK).
16) „W świecie jest pogrzebany Bóg, który chce zmartwychwstać” (Fryderyk Hebbel, dramaturg).
17) Przytoczona przez RK anegdota o sercowym nieporozumieniu między polskim radiowcem a miejscową recepcjonistką w odległym dworze-hotelu na Węgrzech. Dziewczyna potraktowała wskazywanie na serce jako wyznanie uczucia (może drwinę) i się obraziła. Tymczasem radiowiec chciał jej przekazać, że ma zawał i potrzebuje natychmiastowej pomocy. Pułapki komunikacji niewerbalnej, niejednoznaczność mowy ciała.
18) RK pod wrażeniem filmu nt. motyla, który nazywa się monarch: „Żyje w Kanadzie i wędruje co roku do Meksyku, do rosnącej tam jodły. Monarch żywi się sokiem dziko rosnącej rośliny – trojeści (sokiem, który jest trucizną). Dzięki temu sam staje się trujący, a przez to niedotykalny. Młody, niedoświadczony ptak, jeżeli połknie monarcha od razu dostaje torsji, a często zdycha. Monarchy są żółte, mają czarny, symetryczny, przyjemny dla oka wzór. Każdego roku miliony tych monarchów lecą do Meksyku. Ponieważ jednak motyl ów żyje tylko miesiąc, mniej więcej tyle, co pszczoła, na miejsce dolatuje dopiero któraś tam generacja – piąta, szósta”.

Sześć zjawisk współczesnego świata (z referatu wygłoszonego z okazji czterdziestolecia wydawnictwa „Znak” – Kraków 1999 r.):

1) Przekraczając granicę Europy w kierunku Południa wpadamy w przepaść techniczno-organizacyjną.
2) Bieda na świecie poszerza się i pogłębia. Jest to bieda strukturalna (wskutek nierównego podziału dóbr i bogactw).
3) Instytucja państwa znalazła się w paradoksalnej sytuacji: pęd do tworzenia nowych państw (Europa, Azja), a z drugiej strony – szereg państw rozpada się, słabnie ich rola i znaczenie (oddolnie – regionalizmy, separatyzmy, odgórnie – struktury finansowe, monopolistyczne, rynkowe).
4) Kryzys tradycyjnego państwa otwiera przestrzeń dla instytucji ponadpaństwowych (z jednej strony np. organizacje charytatywne, z drugiej np. – mafie, zorganizowana przestępczość).
5) Eksplozja demograficzna.
6) Marginalizacja rozmaitych środowisk.